Schemat komunikacji interpersonalnej

O komunikacji powiedziano i napisano już tyle, że w zasadzie temat wydaje się wyczerpany. Jednak na różnych szkoleniach i warsztatach zdarza się, że uczestnicy nie do końca są w stanie powiedzieć choćby w kilku słowach co musi się pojawić lub zadziać, aby komunikacja się odbyła i była skuteczna.

W celu lepszego poznania istoty porozumiewania się za pomocą języka warto zapoznać się z jednym z najbardziej popularnych modeli komunikacji językowej, zaproponowanych przez rosyjskiego językoznawcę Romana Jakobsona. Według niego, skuteczna komunikacja interpersonalna i prawidłowy akt mowy składają się z sześciu elementów:

• nadawcy komunikatu

• odbiorcy komunikatu

• kontekstu komunikatu

• kontaktu między nadawcą, a odbiorcą

• kodu – czyli języka wspólnego dla nadawcy i odbiorcy

Wymiana komunikatu zachodzi między co najmniej dwoma osobami, z których jedna jest nadawcą, druga – odbiorcą. Role te, oczywiście, nie są stałe i zmieniają się. Aby dialog mógł zostać rozpoczęty nadawca i odbiorca muszą mieć ze sobą kontakt.

Kontakt to inaczej kanał, przez jaki można wymieniać się informacjami. Zwykle ma on charakter bezpośredni (twarzą w twarz), ale może być również pośredni, gdy do siebie piszemy lub gdy rozmawiamy przez telefon etc.

Aby rozmówcy mieli szansę się zrozumieć, muszą używać tego samego kodu. Chodzi tu po prostu o swobodne posługiwanie się tym samym językiem, np. polskim, choć nie tylko; kod może bowiem być systemem symboli lub umówionych gestów (np. język migowy lub przekazywane sobie przez sportowców znaki – układ dłoni, twarzy ). Dzięki kodowi możliwe jest tworzenie komunikatów, czyli wypowiedzi, myśli ubranych w słowa. Spotkanie rozmówców zawsze odbywa się w ustalonych okolicznościach miejsca i czasu. Nazywa się je kontekstem lub otoczeniem wypowiedzi.

Dlaczego wymienione elementy są tak ważne dla komunikowania? Ponieważ każdy z nich ma wpływ na to, czy porozumiemy się skutecznie czy nie. Jeśli rozmówcy nie będą mieli ze sobą kontaktu albo ten będzie zakłócany, do porozumienia może nie dojść.

Wystarczy sobie przypomnieć sytuacje z życia, na przykład gdy ktoś nie odbiera od nas telefonu albo gdy z powodu słabego zasięgu przerywa nam połączenie.

Trudności mogą tkwić również w niedostatecznej znajomości kodu. Za przykład mogą służyć grypsujący więźniowie, którzy choć używają znanego języka, to mówią tak, by tylko oni mogli zrozumieć się w swoim środowisku.

---

Kody w komunikacji interpersonalnej werbalnej

Komunikacja, czyli porozumiewanie się, nie musi być ze swej istoty komunikacją językową, ponieważ może przyjmować różne formy pozawerbalne. Komunikacja interpersonalna wiąże się nie tylko z produkcją, ale również percepcją mowy. Mowa natomiast ma charakter prymarny (pierwotny) wobec pozostałych form komunikacji językowej, np. pisma. Mówiąc o komunikacji interpersonalnej, trzeba odróżnić takie terminy, jak kompetencja językowa i kompetencja komunikacyjna, które często są utożsamiane.

· kompetencja językowa – zdolność posługiwania się językiem.

· kompetencja komunikacyjna – umiejętność posługiwania się językiem odpowiednio do sytuacji i do słuchacza.

W obrębie kodu językowego wyróżnia się następujące subkody:

· kod fonologiczny – obejmuje modele głosek, czyli tzw. fonemy. Modele te zawierają reguły tworzenia poszczególnych dźwięków mowy;

· kod morfologiczny – zawiera reguły dotyczące tworzenia z fonemów większych znaczących całości, np. nowych wyrazów;

· kod leksykalny – zbiór wyrazów występujących w danym języku (słownik);

· kod syntaktyczny – umożliwia łączenie wyrazów w większe całości (frazy i zdania). Reguły syntaktyczne wiążą się z gramatyką języka;

· kod semantyczny – odpowiada za formę logiczną, czyli znaczenie danego wyrazu czy zdania;

· kod stylistyczny – pozwala budować dłuższe teksty dzięki znajomości reguł łączenia zdań w dłuższe całości.

Podstawową funkcją języka jest przekazywanie informacji. Korzystamy z niej wtedy, gdy mówimy, co, gdzie, kiedy i dlaczego się stało oraz kto w tym uczestniczył. To tzw. funkcja poznawcza, która zwykle odnosi się do kontekstu. Gdy rozmówca próbuje na nas zrobić wrażenie (a więc skupia się na odbiorcy), np. zachwalając nam coś, korzysta z funkcji impresywnej języka. Kiedy skarży się lub cieszy i dzieli emocjami (wyróżniając siebie jako nadawcę), używa funkcji ekspresywnej. Gdy przytakuje lub mówi „mhm”, stara się podtrzymać kontakt, używając funkcji fatycznej.

Czasem na okoliczność rodzinnej uroczystości trzeba powiedzieć lub napisać coś ładnego i stosownego, wówczas czerpiemy z funkcji poetyckiej (skupiającej się na komunikacie).

Rozmawiając o języku (kodzie), np. o jego niekonsekwencjach, znaczeniach słów korzystamy z funkcji metajęzykowej.

---

Komunikacja interpersonalna niewerbalna

Dla zapewnienia sprawnego przebiegu procesu porozumiewania się, niezbędne jest wykorzystanie zarówno komunikatów językowych, jak i pozajęzykowych. Komunikacja językowa w przeważającej mierze odbywa się przy użyciu kanału dźwiękowego jako środka przekazu, ale może wykorzystywać też inne kanały, np. kanał manualno-wzrokowy, w którym realizowany jest język migowy osób niesłyszących.

Komunikacja niewerbalna obejmuje przekazy płynące z gestów, mimiki, postawy ciała oraz wyglądu naszego rozmówcy.

Komunikowanie niewerbalne jest bardzo istotne z punktu widzenia skuteczności informowania kogoś o czymś. Badania wykazały, że na odbiór naszych wypowiedzi w 7% wpływa jej treść (a więc to, co mówimy), w 38 % – brzmienie głosu (jak mówimy), a aż w 55% – nasza mowa ciała i nasz wygląd.

Dlaczego tak się dzieje? Rozumienie wypowiedzi to proces intelektualny, który polega na wydobyciu najistotniejszej treści z potoku słów, a następnie na rozpoznaniu intencji mówiącego. Do wiadomości tych docieramy więc nie bezpośrednio, lecz po przeprowadzonej analizie, ścieżkami rozumowania (intelektu). Inaczej wygląda to w przypadku obserwowania i słyszenia głosu rozmówcy. Dane pochodzące ze zmysłów (zwykle wzroku i słuchu) docierają do nas bezpośrednio i pozwalają nam zwykle na szybką ocenę np. tego, jaki stosunek ma do nas druga strona (wrogi czy przyjazny) i czy będziemy chcieli ją wysłuchać.

Spośród wielu klasyfikacji form komunikacji niewerbalnej klarownością i prostotą wyróżnia się podział Alberta Harrisona, zgodnie z którym występuje:

• kinezjetyka (kinetyka) – głównie ruchy ciała i kończyn oraz mimika twarzy;

• proksemika – odległości w przestrzeni, przestrzeń intymna, dystans fizyczny;

• parajęzyk – wskaźniki sposobu mówienia, np. tonacja wypowiedzi, akcent, rezonans;

• artykulacja, tempo, rytm, siła głosu.

Ważną zasadą w zakresie komunikacji interpersonalnej jest zachowanie spójności pomiędzy przekazem werbalnym, a ekspresją niewerbalną. Niespójność komunikatów w zakresie tych dwóch kanałów przekazu uznaje się za wskazówkę kłamstwa. Komunikacja niewerbalna i werbalna ma wymiar uniwersalny i kulturowo zależny.

Niektóre słowa daje się zastąpić gestem (np. „tak” potakiwaniem głowy), jak i gesty przełożyć na dane frazy. Język ma niewątpliwie większy potencjał w kreowaniu nowych znaczeń, gdyż teoretycznie za pomocą języka można wyrazić wszystko, o czym tylko da się pomyśleć. Czasem jednak ludzie preferują gesty zamiast słów.

To jedne z najważniejszych informacji dotyczących komunikacji – warto mieć „ściągawkę” z tym elementów, to w końcu dzięki nim się ze sobą porozumiewamy 😊